شرایط ردیف های موسیقی ایرانی 14 سال پس از ثبت جهانی - وبلاگ طفره

به گزارش وبلاگ طفره، بهروز وجدانی ـ پژوهشگر و مترجم حوزه مردم شناسی و موسیقی ـ که در تهیه و تدوین پرونده ردیف های موسیقی ایرانی نقش داشته است، درباره اهمیت و شرایط ثبت این اثر که حدود 14 سال پیش به لیست میراث ناملموس یونسکو راه پیدا کرد، گفت: میراث فرهنگی ناملموس یا غیرمادی، که قابل لمس نیستند، از نسلی به نسل دیگر منتقل می شوند و مدام به وسیله جوامع و گروه ها در پاسخ به محیط، طبیعت و تاریخ، دوباره خلق می شوند و حس هویت و استمرار را به ارمغان می آورند و به این ترتیب احترام به تنوع فرهنگی و خلاقیت بشری را ترویج می دهند. ردیف های موسیقی ایرانی نیز نخستین پرونده میراث ناملموس ایران است که در سال 2009 در لیست میراث ناملموس یونسکو ثبت شد. البته همزمان با آن نوروز هم ثبت جهانی شد، با این تفاوت که پرونده نوروز مشترک با هفت کشور دیگر بود.

او ادامه داد: در آن موقع، پرونده ردیف های موسیقی ایرانی با مدیریت و مسئولیت خانه موسیقی تهیه و به سازمان میراث فرهنگی برای ثبت در یونسکو ارجاع شد؛ چراکه این کشورها هستند که عضو کنوانسیون یونسکو محسوب می شوند و نه افراد، گروه ها و سازمان ها. طبق قانون هم متولی ثبت میراث ناملموس در ایران سازمان میراث فرهنگی (وزارتخانه میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی) است. بنابراین با تصمیم مدیریت وقت خانه موسیقی این پرونده با تنظیم و نوشتار آقای هومان اسعدی تدوین شد و من هم بر مصاحبه هایی که با ردیف دان و ردیف خوان های مطرح کشور برای تهیه این پرونده انجام شد، نظارت داشتم.

این پژوهشگر بیان نمود: خوشبختانه پس از ارسال پرونده به یونسکو، ردیف های موسیقی ایرانی ثبت دنیای شد و جز اینکه یک میراث ناملموس شمرده گردد، میراث بشری هم محسوب می گردد که کشورهای عضو کنوانسیون یونسکو نسبت به حفظ آن احساس مسئولیت می نمایند.

وجدانی درباره تاریخچه و اهمیت نام این پرونده گفت: موسیقی همواره بر اساس مفهومْ مورد بحث بوده است و یک نوع موسیقی ایرانی داریم که در یکصد سال گذشته با نام های مختلفی، از جمله موسیقی سنتی، اصیل، دستگاهی، ردیفی و ردیف دستگاهی از آن یاد شده است که در نهایت همه آن ها یکی است. نخستین بار در زمان قاجار، به وسیله خاندانی که اهل موسیقی، آن ها را خاندان هنر می گفتند، یعنی علی اکبرخان فراهانی و دو فرزند او میرزا حسین قلی (پدر علی اکبرخان شهنازی) و میرزا عبدالله (پدر احمد عبادی)، نغمه هایی از سراسر کشور جمع آوری شد. اگرچه تمام موسیقی ایرانی را دربرنمی گرفت، اما آنچه جمع آوری شد در قالب هفت دستگاه و پنج آواز و تعداد بی شماری گوشه تدوین شد. از آن تاریخ به بعد به وسیله شاگردان این خاندان، ردیف های موسیقی زیادی پیدا شد، با این اصل که اساس و ساختار همه آن ها یکی است.

این پژوهشگر اظهار کرد: موسیقی سنتی محدودیت نداشته و ندارد و بر اساس امکانات و ذوق مردم به ردیف های موسیقی اضافه شده است. بر همین اساس نام این پرونده ردیف های موسیقی ایرانی است، نه ردیف موسیقی، چون بحث سر یک ردیف نبوده است.

وجدانی در پاسخ به این پرسش که بعد از ثبت دنیای ردیف های موسیقی ایرانی چه اتفاقاتی برای آن در داخل و خارج از کشور اتفاق افتاده است، گفت: درباره تأثیر این پرونده و جایگاه آن در دنیا واقعا بی خبر هستیم و نمی دانیم چه تاثیری روی موسیقی سایر کشورها گذاشته است، اما وقتی مدعی هستیم که طلایه دار چندهزار سال فرهنگ، تمدن و ادبیات و هنر هستیم، طبیعی است که در هر دوره این فرهنگ و هنر را به معرفی بگذاریم و اگر پرونده ردیف های موسیقی ایرانی را به صورت دنیای ثبت نمی کردیم، موسیقی سنتی و ملی ایرانی را نمی توانستیم به داخل و خارج از ایران معرفی کنیم. بنابراین ردیف های موسیقی ایرانی بازتابی از کل موسیقی ایران است.

او یادآور شد: در این پرونده باید با عکس، فیلم و اخذ رضایت نامه ها ثابت می کردیم که این عنصر لیاقت این را دارد که به عنوان یک میراث فرهنگی ناملموس در سطح دنیا بدرخشد.

وجدانی که مسؤول تهیه پرونده دنیای موسیقی بخشی های خراسان و مهارت های سنتی ساختن و نواختن دوتار بوده است، در ادامه گفت: در بُعد ملی طبق مفاد کنوانسیون 2003 یونسکو، اگرچه کشورها عضو آن هستند، اما وظیفه پاسداری و حفاظت از یک اثر ناملموس بر عهده مردم است. بر این اساس نقش دولت ها این است که میراث خود را آموزش دهند و به مردم منتقل نمایند، چون مردم انتقال دهنده اصلی این میراث هستند. بنابراین معرفی، آموزش و پاسداری از این اثر مانند هر میراث ناملموس دیگری بر عهده مردم است، گرچه دولت ها هم باید بسترساز باشند و باید امکانات و تکنولوژی را در اختیار مردم قرار دهند.

این پژوهشگر و مردم شناس درباره این که آیا اقدامی برای حفظ ردیف های موسیقی ایرانی بعد از ثبت دنیای چه از سوی مردم و چه از سوی دولت اجرا شده است، اظهار کرد: ما مردمی هستیم که به داشته هایمان اعتنایی نداریم، اما وقتی میراثی از کشورمان در نهاد دنیای معتبر مانند یونسکو ثبت می گردد تازه متوجه اهمیت آن می شویم و آگاه هستم که هر اثری از ایران دنیای شده از طرف مردم مورد ارزش و احترام قرار گرفته است و نهاد متولی آن ها نیز بعد از ثبت دنیای، خود را به حفاظت و پاسداری اثر ملزم می دانند. ارزش و احترام ردیف های موسیقی ایرانی نیز بعد از دنیای شدن دوچندان شده است و نمی توان منکر شد که ثبت یک پدیده ارزشمند است و در حال حاضر ردیف دان ها و ردیف خوان ها در کشور اهمیت و جایگاه ویژه تری دارند.