چرا ابرقدرت انرژیِ جهان، تابستان ها برق ندارد؟ - وبلاگ طفره

به گزارش وبلاگ طفره، محمد مهدی حاتمی؛ طی هفته های اخیر، قطع برق (چه به صورت برنامه ریزی شده و چه به صورت بدون برنامه) در کشور کمتر شده بود و با این همه، با آغاز هفته جاری، بخش های بزرگی از کشور، به صورت گسترده شاهد خاموشی بوده است.

مصطفی رجبی مشهدی، سخنگوی صنعت برق کشور، روز شنبه در جمع وبلاگ طفره گفته بود که ظرفیت قابل تولید نیروگاه ها در ایران حدود 54 هزار مگاوات است و این در حالی است که تقاضای مصرفی برق به 65 هزار مگاوات رسیده است.

این در حالی است که این اندازه مصرف، رکوردی تازه برای کشور محسوب می شود و در حالی که گرمای هوا در شهر های کشور در سال جاری بی سابقه بوده و نیروگاه های برق-آبی هم به دلیل کاهش بارش ها با مشکل روبرو اند، به نظر می رسد باید انتظار خاموشی های بیشتر و گسترده تر در شهر های مختلف را داشت.

قطع برق در شهر های بزرگ ترین ابرقدرت انرژی جهان

ایران دارنده دومین ذخایر بزرگ گاز طبیعی در جهان است و اندازه تولید گاز و مصرف آن در داخل هم بسیار بالا است. از آن سو، با ظرفیت نیروگاهیِ نصب شده نزدیک به 85 هزار مگاوات، ایران یکی از 15 کشور بزرگ تولیدکننده الکتریسیته در جهان است. بر این اساس، ایران حتی از کشور های پرجمعیت تر (همچون اندونزی و مصر) و پیشرفته تر (همچون مکزیک) هم الکتریسیته بیشتری تولید می کند.

اما چرا ایران، به نام یک ابر قدرت انرژی (Energy superpower) که از این منظر، در کنار کشور هایی همچون روسیه، عربستان سعودی، ونزوئلا، کانادا و ایالات متحده آمریکا قرار می گیرد، چه در تابستان و چه در زمستان برق کم می آورد؟

در این مورد گفتنی ها زیاد است. نخست اینکه ایران بالاترین اندازه شدت مصرف انرژی (Energy intensity) را در جهان دارد. به صورت ساده، یعنی ایران بیش از هر کشور دیگری در جهان انرژی مصرف می کند، اما به ازای مصرف هر واحد انرژی، کمترین اندازه تولید ناخالص داخلی (GDP) را تولید می کند.

اما این تمام ماجرا نیست. نخست اینکه شبکه برق ایران به شدت فرسوده شده و عدم سرمایه گذاری در طول سالیان گذشته، موجب هدر رفت بخش بزرگی از انرژی در جهت انتقال برق می شود. علاوه بر این، شواهد نشان می دهند که با وجود هشدارها، استخراج رمزارز ها همچنان ادامه دارد و شبکه برق ایران را تحت فشار شدیدی قرار می دهد.

ایران، مهد ریخت و پاشِ انرژی در جهان!

با این همه، ریخت و پاش انرژی در ایران آن قدر زیاد است که به نظر می رسد انگشت اتهام شرایط بحرانیِ کنونی را تنها می توان به سویِ سال ها بی تدبیری و عدم برنامه ریزی برای هدفمندکردنِ یارانه های انرژی نشانه گرفت. اما ماجرا از چه قرار است؟

اما برای اینکه بدانیم اندازه ریخت و پاشِ انرژی در ایران چقدر زیاد است، باید به برخی آمار های جهانی مراجعه کنیم که تکان دهنده هستند. بر اساس گزارش آژانس بین المللی انرژی (International Energy Agency)، ایران در سال 2019 میلادی، معادل حدود 18.8 درصد از تولید ناخالص داخلی (GDP) خود را به یارانه مصرف سوخت های فسیلی اختصاص داده و از این منظر در جایگاه نخست در جهان قرار داشته است.

به این ترتیب، بر اساس گزارش آژانس بین المللی انرژی ایران به تنهایی حدود 47 درصد از کل یارانه تخصیص داده شده به مصرف سوخت های فسیلی در جهان را در سال 2019 میلادی پرداخت کرده است.

18.8 درصد از تولید ناخالص داخلی ایران در سال 2019 (یعنی پیش از همه گیری کرونا) معادل حدود 86 میلیارد دلار بوده است. با احتساب دلار 25 هزار تومانی، این مبلغ معادل بیش از 2 هزار تریلیون تومان یا 2 میلیون میلیارد تومان خواهد بود.

ابعاد این عدد با نرخ هایِ کنونیِ دلار در ایران، بی اندازه بزرگ است. همین چند ماه پیش، ایران برای آزاد کردن دلار های بلوکه شده خود در کره جنوبی، یکی از نفت کش های این کشور را در آب های ساحلی خلیج فارس توقیف کرد. این در حالی است که اندازه بدهی نفتی کره جنوبی به ایران، تنها حدود 7 میلیارد دلار تخمین زده شده است.

آیا نمی شود این وضع را مدیریت کرد؟

از این مسائل بنیادی که بگذریم، آیا امکان مدیریت وضع کنونی، دست کم تا انتها تابستان سال 1400 وجود دارد؟ همین چند روز پیش، غلامعلی رخشانی مهر، دبیر ستاد راهبری اوج بار صنعت برق، در مورد خاموشی های گسترده در کشور گفته بود: در کشور حدود 24 هزار مگاوات از برق تولیدی کشور به وسایل سرمایشی اختصاص دارد و پیک مصرف برق در بازه ساعت های 12 تا 18 رخ می دهد. اگر فرض کنیم که این اوج بار برای سه ماه رخ دهد، در حدود 450 ساعت در سال اوج مصرف داریم که برای پاسخگویی به این نیاز مصرف باید 7 تا 8 هزار مگاوات نیروگاه احداث شود.

بزرگ ترین نیروگاه های متعارف برق در ایران، حدود 2 هزار مگاوات ظرفیت دارند و به این ترتیب، اگر سخنان این مقام مسئول را در نظر بگیریم، ایران برای خلاصی از خاموشی های تابستانه در تابستان سال 1401، نیاز به ساخت 4 نیروگاه تازه خواهد داشت.

اما برای ساخت هر یک نیروگاه، چندین هزار میلیارد تومان بودجه مورد نیاز است و در شرایطی که دولت ایران عملاً ورشکسته شده، تامین این هزینه، جز با تامین مالی از طریق بخش خصوصی یا بازار سرمایه، اجرایی نخواهد بود.

قیمت گذاری برق، بخش خصوصی را سرد کرده است

این در حالی است که به نظر می رسد بخش خصوصی هم تمایلی برای سرمایه گذاری در ساخت نیروگاه های تازه در ایران و فروش برق به دولت نداشته باشد. همین چند روز پیش، حمیدرضا صالحی، رئیس کمیسیون انرژی اتاق ایران، در گفتگو با وبلاگ طفره، ضمن اشاره به افزایش احتمال خاموشی ها در کشور، گفت: با توجه به عدم سرمایه گذاری که در ساخت نیروگاه در سالیان اخیر، نیروگاه ها تحت فشار بسیار زیادی قرار دارند و متاسفانه به دلیل رویکردی که دولت در پیش گرفته هیچ گونه سرمایه گذاری تازهی در ساخت نیروگاه انجام نشده و این در حالی است که بر اساس آمار های رسمی، سالی 8 درصد به اندازه مصرف برق کشور افزوده می شود.

او ادامه داده بود: ظرفیت نامی تولید برق در کشور روزانه 85 هزار مگاوات است، در حالی که بر اساس برنامه ششم توسعه قرار بود سالی 5 هزار مگاوات به ظرفیت تولید کشور اضافه شود. از آن سو، به دلیل مسائلی که وجود دارد، درحال حاضر ظرفیت تولید برق در کشور روزانه 60 هزار مگاوات است.

صالحی ادامه داد: در حال حاضر دولت هر کیلو وات برق را بین 50 تا 60 تومان از نیروگاه ها می خرد و به نوعی در این زمینه قیمت گذاری دستوری انجام می دهد. اما در سوی مقابل فردی که نیروگاه را احداث کرده باید اقساط وام ارزی خود به صندوق توسعه ملی را سر وقت پرداخت کند.

صالحی ادامه داد: شما یک نیروگاه را در نظر بگیرید که در سال 3 میلیارد کیلووات ساعت برق تولید می کند و اگر قیمت خرید هر کیلووات برق را از سوی دولت بین 50 تا 60 تومان در نظر بگیریم کل درآمد نیروگاه در سال 150 میلیارد تومان می شود این در حالی است که وام ارزی نیروگاه بالغ بر 52 میلیون یورو است که معادل ریالی این وام یعنی مبلغی در حدود 1500 میلیارد تومان را باید به صندوق توسعه ملی باز گرداند، عملاً با چنین دخل و خرجی صنعت برق نمی تواند سرپا بماند و خروجی این موضوع هم شرایطی است که در خاموشی ها مشاهده می کنیم.